Wprowadzenie do hortiterapii
Hortiterapia, czyli terapia ogrodnicza, to forma wspomagania zdrowia fizycznego i psychicznego poprzez kontakt z roślinami i prace ogrodowe. Choć może wydawać się nowoczesnym trendem, jej korzenie sięgają starożytności – już w ogrodach klasztornych i w leczniczych ziołowych plantacjach dostrzegano uzdrawiającą moc natury. Współcześnie hortiterapia znajduje zastosowanie zarówno w instytucjach medycznych, jak i w działaniach profilaktycznych, stając się ważnym elementem terapii wspomagającej w domach opieki, szkołach, szpitalach czy ogrodach społecznych. Coraz częściej uznaje się ją również za skuteczne wsparcie, które może pełnić rolę taką jak pomoc psychologiczna.
Psychiczne aspekty kontaktu z naturą
Liczne badania potwierdzają, że kontakt z zielenią działa kojąco na układ nerwowy. Według metaanalizy opublikowanej w Environmental Research (2021), kontakt z przyrodą koreluje z redukcją poziomu stresu, obniżeniem ciśnienia krwi i spadkiem poziomu kortyzolu. Regularne przebywanie w ogrodzie sprzyja wyciszeniu, poprawia nastrój i zwiększa odporność psychiczną. Ruch wykonywany przy pielęgnacji roślin, nawet jeśli jest niewielki, wpływa korzystnie na uwalnianie endorfin, co szczególnie doceniają osoby borykające się z depresją czy przewlekłym stresem.
Redukcja lęku i depresji
W eksperymentach klinicznych, takich jak badania przeprowadzone przez dr S. Clatworthy z Uniwersytetu w Essex, stwierdzono, że terapia ogrodnicza zmniejsza objawy depresji i lęków u pacjentów w ciągu zaledwie kilku tygodni. Zajęcia ogrodowe działają jako forma medytacji w ruchu – poprzez skupienie uwagi na pracy z roślinami, umysł zostaje odciążony od natłoku myśli.
Wzmacnianie poczucia sensu
Obcowanie z cyklem życia roślin – od siewu po zbiór – przywraca poczucie ciągłości, celowości i sprawczości. Dla osób starszych lub chorych, które mogą mieć poczucie utraty kontroli nad własnym życiem, ogród staje się przestrzenią, gdzie ich działania przynoszą widoczne efekty.
Korzyści fizyczne wynikające z pracy w ogrodzie
Hortiterapia ma także znaczący wpływ na zdrowie fizyczne. Ruch wykonywany podczas kopania, sadzenia, przycinania czy podlewania roślin wspiera sprawność układu krążenia i mięśniowo-szkieletowego. Nawet osoby z ograniczeniami ruchowymi mogą wykonywać proste czynności, takie jak przesadzanie roślin czy podlewanie doniczek. W badaniach opublikowanych w Journal of Aging and Health wykazano, że regularna aktywność ogrodnicza poprawia koordynację ruchową i równowagę, co ma znaczenie w profilaktyce upadków wśród seniorów.
Rehabilitacja ruchowa
Ogrodnictwo może być skuteczną formą rehabilitacji po udarach, operacjach lub urazach. Programy terapeutyczne oparte na pracy z roślinami często są elementem kompleksowej terapii prowadzonej w ośrodkach rehabilitacyjnych. Ćwiczenia takie jak grabienie, sadzenie czy nawet pielęgnacja rabatek wzmacniają mięśnie i poprawiają elastyczność stawów.
Hortiterapia jako narzędzie integracji społecznej
Ogrody społeczne i miejskie przestrzenie zielone, w których prowadzona jest hortiterapia, sprzyjają tworzeniu relacji międzyludzkich. Wspólne prace ogrodowe integrują uczestników, poprawiają komunikację i budują poczucie wspólnoty. Szczególnie istotne jest to w kontekście osób wykluczonych społecznie, starszych, czy osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.
Wzmacnianie więzi i współpracy
W ramach ogrodów terapeutycznych uczestnicy uczą się pracy zespołowej, planowania i dzielenia obowiązków. To nie tylko wspiera ich rozwój społeczny, ale również buduje zaufanie i poczucie przynależności. Badania przeprowadzone przez American Horticultural Therapy Association potwierdzają, że ogrody społeczne mogą znacząco poprawiać jakość życia osób starszych i zwiększać ich zaangażowanie w życie lokalnej społeczności.
Zastosowanie hortiterapii w różnych grupach wiekowych
Terapia ogrodnicza ma uniwersalne zastosowanie. W przypadku dzieci rozwija zdolności manualne, koncentrację oraz poczucie odpowiedzialności. Dla dorosłych bywa formą odreagowania stresu związanego z pracą zawodową, a dla seniorów – okazją do aktywnego spędzenia czasu i stymulacji poznawczej. Hortiterapia jest także coraz częściej stosowana w pracy z osobami z demencją, gdzie pozwala zachować elementy samodzielności i orientacji w czasie.
Podsumowanie i przyszłość hortiterapii
Hortiterapia to nie tylko moda czy alternatywna forma relaksu. To oparta na dowodach naukowych metoda wspomagania zdrowia psychicznego i fizycznego, której skuteczność potwierdzają liczne badania. Jej zalety są widoczne zarówno w mikrośrodowiskach – jak prywatne ogrody – jak i w dużych programach społecznych i klinicznych. W dobie rosnącej alienacji i cyfryzacji życia, ogrodnictwo terapeutyczne staje się ważnym narzędziem powrotu do natury, do siebie i do wspólnoty.
Zgodnie z rekomendacjami specjalistów z zakresu zdrowia publicznego, hortiterapia powinna być traktowana jako istotny element prewencji i wsparcia terapii w systemie opieki zdrowotnej oraz edukacji. Wystarczy kilka roślin, trochę ziemi i czasu – by stworzyć przestrzeń, która leczy nie tylko ciało, ale i duszę.
